Trong 2 ngày 5 – 6/8/2014, tại TP Việt Trì, tỉnh Phú Thọ, Trung tâm Con người và Thiên nhiên (PanNature) phối hợp với Diễn đàn Nhà báo Môi trường Việt Nam (VFEJ) tổ chức khóa tập huấn báo chí về Khai thác khoáng sản Việt Nam và Sáng kiến minh bạch trong công nghiệp khai thác (EITI). Tham dự khóa tập huấn có các chuyên gia hàng đầu Việt Nam trong lĩnh vực địa chất, khoáng sản, bảo vệ môi trường cùng hơn 30 nhà báo.
Việt Nam là quốc gia có nguồn tài nguyên khoáng sản tương đối phong phú. Sau khi thực hiện Đổi mới năm 1986, ngành công nghiệp khai khoáng của Việt Nam đã phát triển nhanh chóng. Giá trị đóng góp GDP quốc gia từ khai thác khoáng sản đã tăng khá nhanh, từ 5% năm 1995 lên 10% năm 2010.
Công nghiệp khai khoáng cũng đã đóng góp đáng kể cho nguồn thu ngân sách Trung ương và một số địa phương có hoạt động khai thác mỏ. Đặc biệt, nguồn thu từ dầu thô chiếm khoảng 20% – 30% ngân sách quốc gia trong hơn 20 năm qua.
Tuy nhiên, hoạt động khai thác khoáng sản cũng gây nhiều hệ lụy đối với môi trường và xã hội. Nhiều chuyên gia cho rằng, thu ngân sách từ khai thác khoáng sản không tương xứng với thiệt hại về môi trường, một số nguồn thu chính từ khai khoáng chủ yếu dựa trên quá trình đàm phán hợp đồng khai thác, đấu giá, cấp phép hoặc được tính toán dựa trên sản lượng khai thác do doanh nghiệp khai báo. Khi kiểm soát không tốt các thông tin liên quan, Nhà nước có thể bị thất thoát nguồn thu từ khai thác tài nguyên…
Nội dung khóa tập huấn tập trung thảo luận các vấn đề về thực trạng quản lý tài nguyên khoáng sản ở Việt Nam, giới thiệu sáng kiến minh bạch trong công nghiệp khai thác khoáng sản EITI 2013 và việc áp dụng các nguyên tắc này để giải quyết các bất cập ở Việt Nam.
Bên cánh đó, buổi tập huấn còn định hướng khai thác báo chí về mảng tài nguyên khoáng sản, đặc biệt các khía cạnh liên quan đến cấp phép, doanh nghiệp nhà nước, tài chính khoáng sản và các cơ chế của EITI.
EITI lần đầu được giới thiệu bởi cựu Thủ tướng Anh Tony Blair vào năm 2002. Nguyên tắc chung của EITI là tăng cường sự giám sát của công chúng trong hoạt động khai thác khoáng sản. Theo đó, một số thông tin liên quan đến dự án khai thác khoáng sản được công khai thông qua nhóm đa thành phần, với sự tham gia của đại diện nhà nước, doanh nghiệp và xã hội dân sự.
Hiện nay, trên thế giới đã có 44 quốc gia cam kết thực thi EITI để cải thiện công tác quản trị tài nguyên kháng sản, trong đó có 4 quốc gia Đông Nam Á, gồm Đông Timor, Indonesia, Phillipines và Myanamar.
Việt Nam tiếp cận với EITI từ năm 2007 khi tham dự Hội nghị EITI toàn cầu lần thứ 4 tại Doha, Qatar. Sau đó, Bộ Công Thương được cử làm cơ quan đầu mối xem xét khả năng tham gia EITI của Việt Nam. Năm 2013, Bộ Công Thương đã thực hiện nghiên cứu về việc tham gia EITI của Việt Nam và trình Thủ tướng xem xét. Theo chỉ đạo của Chính phủ, hiện nay Bộ Công Thương đang xây dựng lộ trình cho sự tham gia EITI của Việt Nam.
Kết thúc khóa tập huấn, chuyên gia cùng các nhà báo sẽ phân thành các nhóm thực hiện các chuyến thực tế tại các mỏ thuộc tỉnh Yên Bái, cũng như làm việc với cơ quan chức năng tỉnh Yên Bái, về việc quản lý khai thác khoáng sản tại địa phương, để có góc nhìn rộng hơn về các vấn đề quản lý khai khoáng và minh bạch trong khai thác khoáng sản…
