Sáng 14/11, tại Hà Nội, Trung tâm Con người và Thiên nhiên (PanNature) tổ chức Tọa đàm (Nhịp cầu báo chí số 9) “Thách thức bảo tồn từ các dự án phát triển” nhằm trao đổi, thảo luận về những thách thức trong công tác bảo tồn từ một số dự án kinh doanh, phát triển du lịch, trong đó Dự án cáp treo Phong Nha – Kẻ Bàng đang là một trong những dự án thu hút nhiều sự quan tâm của dư luận bởi những tác động tiềm ẩn có thể gây ra đối với hang Sơn Đoòng nói riêng cũng như Di sản Phong Nha – Kẻ Bàng nói chung.
Việt Nam là một trong những quốc gia có nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú, đa dạng. Hệ thống tài nguyên thiên nhiên của Việt Nam không chỉ giới hạn trong các nguồn tài nguyên thiết yếu như đất, nước, rừng, biển mà còn bao gồm nhiều loại tài nguyên khác như khoáng sản, năng lượng, sinh vật, khí hậu cảnh quan, di sản văn hóa kiến trúc. Đặc biệt, xét về nguồn tài nguyên sinh vật, Việt Nam được xếp hạng thứ 16 trên thế giới về sự đa dạng tài nguyên sinh vật và là một trong 10 trung tâm đa dạng sinh học phong phú nhất thế giới[1]. Bên cạnh đó, sự khác biệt lớn về khí hậu giữa các vùng cùng sự đa dạng về địa hình, địa mạo đã góp phần tạo nên nhiều cảnh quan thiên nhiên kỳ thú cho Việt Nam, trong đó có một số danh lam đã được xếp hạng Di sản thiên nhiên và Khu dự trữ sinh quyển thế giới.
Tuy nhiên, trong những năm qua, tình trạng khai thác quá mức và sử dụng tài nguyên thiếu bền vững của con người khiến nguồn tài nguyên thiên nhiên của Việt Nam ngày càng suy giảm, cạn kiệt; tác động xấu tới môi trường và đa dạng sinh học. Thực trạng này đã được đề cập trong nhiều báo cáo, văn bản pháp luật quan trọng, đặc biệt tại Nghị quyết số 24-NQ/TW ngày 03/6/2013 của BCH Trung ương tại Hội nghị 7 khóa XI về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường có đoạn nhấn mạnh: “Tài nguyên thiên nhiên chưa được quản lý, khai thác, sử dụng có hiệu quả và bền vững, một số loại tài nguyên bị khai thác quá mức dẫn tới suy thoái, cạn kiệt; đa dạng sinh học suy giảm, nguy cơ mất cân bằng sinh thái đang diễn ra trên diện rộng, ảnh hưởng tiêu cực đến phát triển kinh tế – xã hội”.
Nguyên nhân chủ yếu của tình trạng này là do “nhận thức và tầm nhìn của các cấp ủy, chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng chưa đầy đủ, thiếu thống nhất, còn thiên về lợi ích kinh tế trước mắt, chưa coi trọng phát triển bền vững”. Do đó, “cần quản lý khai thác một cách hợp lý, sớm chấm dứt khai thác rừng tự nhiên; mở rộng diện tích các khu bảo tồn thiên nhiên hiện có và đẩy nhanh việc thành lập những khu bảo tồn thiên nhiên mới; ưu tiên nguồn lực cho bảo vệ cảnh quan, sinh thái, di sản thiên nhiên”[2].
Trên thực tế, việc ưu tiên các dự án phát triển nhưng thiếu hoặc không chú trọng tới công tác bảo tồn thiên nhiên, bảo vệ môi trường đã gây ra những tác động tiêu cực về môi trường và xã hội, trong đó có sự “góp phần” không nhỏ của một số dự án xây dựng khu công nghiệp, phát triển thủy điện, khai thác khoáng sản… Đặc biệt, trong những năm gần đây, việc đưa vào quy hoạch và thực hiện các dự kinh doanh du lịch, dịch vụ nghỉ dưỡng cũng làm dấy lên nhiều mối quan ngại về những tác động bất lợi đối với môi trường và các nguồn tài nguyên thiên nhiên, đặc biệt là nguồn tài nguyên rừng và tài nguyên cảnh quan, di sản. Vậy làm sao để hạn chế tối đa những tác động tiêu cực này?, làm sao để quá trình thực hiện các dự án phát triển tuân thủ theo đúng quy định pháp luật để vừa đảm bảo mục tiêu phát triển kinh tế nhưng vẫn bảo tồn, phát huy được các giá trị di sản, cảnh quan?
Tại buổi tọa đàm, các đại biểu tham dự và các chuyên gia khách mời đã cùng trao đổi, thảo luận về những tác động tiềm ẩn của các dự án phát triển đối với nguồn tài nguyên thiên nhiên nói riêng cũng như công tác bảo tồn nói chung; quy trình, thủ tục một dự án phát triển cần tuân thủ khi được cấp phép triển khai thực hiện; các cơ chế chia sẻ lợi ích cộng đồng và minh bạch trong công tác quản lý; thúc đẩy công khai, minh bạch thông tin dự án phục vụ quá trình tham vấn, giám sát, đánh giá các dự án phát triển; trách nhiệm xã hội của các nhà đầu tư cũng như hướng du lịch bền vững nhìn từ góc độ môi trường.
[1] Phát biểu của Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Quân tại Hội nghị đánh giá kết quả hoạt động khoa học và công nghệ về quỹ gen (giai đoạn 2001-2013 và định hướng 2020), tổ chức vào sáng ngày 03/12/2013.
[2] Nghị quyết số 24-NQ/TW ngày 03/6/2013
