Tại xã Xuân Nha, huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La, cũng như nhiều bản làng khác ở các địa phương miền núi Việt Nam, phụ nữ không hề đóng vai trò ít quan trọng hơn nam giới trong sản xuất nông nghiệp và các hoạt động mang lại lợi ích kinh tế khác cho gia đình và cộng đồng. Tuy nhiên, hầu hết các mô hình kinh doanh nông nghiệp tại địa phương hiện nay đều do nam giới lãnh đạo do định kiến giới và các yếu tố văn hóa. Tại Xuân Nha, phụ nữ còn hạn chế trong tiếp cận thị trường và dịch vụ, chưa phát huy được năng lực, sở trường, hạn chế vai trò, và được giao những nhiệm vụ ít thiết yếu trong sản xuất nông nghiệp và kinh doanh.
Với sự hỗ trợ tài chính từ Đại sứ quán New Zealand tại Việt Nam, thông qua Quỹ học bổng Manaaki New Zealand Alumni (MNZAF), chị Ngân Lê, một cựu sinh viên New Zealand, cùng với Trung tâm Con người và Thiên nhiên (PanNature), đã thực hiện chuỗi tập huấn “Phát huy vai trò của phụ nữ bản địa trong sản xuất nông nghiệp và kinh doanh nông nghiệp thân thiện với môi trường” từ tháng 5 đến tháng 10 năm 2022. Đối tượng được hỗ trợ là 15 phụ nữ dân tộc Thái và Mông, hiện là hội viên Hội Phụ nữ xã Xuân Nha, đang tham gia mô hình hiện có hoặc dự định khởi nghiệp kinh doanh sản phẩm nông nghiệp hữu cơ tại xã Xuân Nha.
Hoạt động tập huấn được khởi xướng bằng cách truyền cảm hứng cho phụ nữ Xuân Nha về kinh doanh sản phẩm nông nghiệp hữu cơ, nâng cao nhận thức về chuỗi giá trị nông nghiệp, các bên liên quan trực tiếp và gián tiếp, và thông tin có thể thu thập thông qua tư vấn trực tiếp các bên liên quan tại địa phương để đánh giá các cơ hội kinh doanh tại địa phương. Những người tham gia được cung cấp các công cụ cần thiết để đánh giá các mô hình nông nghiệp địa phương, tìm kiếm cơ hội để mở rộng các mô hình hiện có và tự thiết lập các mô hình kinh doanh mới.
Từ các công cụ được cung cấp, hai bảng câu hỏi do phụ nữ thiết kế với sự hỗ trợ của nhân viên PanNature được sử dụng để thực hiện phỏng vấn và thu thập thông tin từ các bên liên quan trong chuỗi giá trị nông nghiệp do chính phụ nữ thực hiện. Các thành viên được chia thành hai nhóm đánh giá những khó khăn và cơ hội mở rộng kinh doanh của mô hình hợp tác xã hiện có, cũng như các mô hình kinh doanh nông nghiệp tiềm năng tại địa phương.
15 “nữ điều tra viên” đã thu thập thông tin từ 40 đại diện hộ gia đình và đơn vị kinh doanh. Theo đó, những thách thức đối với mô hình kinh doanh nông nghiệp hiện nay là thiếu vốn, hạn chế tiếp cận thị trường, năng lực quản lý, nhận thức về hệ thống pháp luật trong kinh doanh, năng suất thấp, thiếu kỹ năng quảng bá, tiếp thị. Nhóm phụ nữ cũng đã phát hiện một số sản phẩm tiềm năng ở Xuân Nha như sợi gai (nguyên liệu cho ngành dệt may) và măng (thực phẩm hữu cơ). Phụ nữ địa phương cần đầu tư và hỗ trợ tài chính và kỹ thuật để có thể bắt đầu các mô hình này.
Các chị em đã tóm tắt kết quả khảo sát trong báo cáo “Đánh giá các mô hình nông nghiệp tại địa phương, cơ hội và giải pháp để phụ nữ tham gia sản xuất kinh doanh”. Với sự tham gia của đại diện chính quyền địa phương và một số doanh nghiệp tiềm năng đối tác, PanNature hỗ trợ các đại biểu nữ thu thập ý kiến đóng góp của các bên liên quan cho báo cáo, xây dựng kế hoạch triển khai thực tế cho các hoạt động sản xuất kinh doanh đề xuất trong báo cáo, kết nối với các chương trình, chính sách hỗ trợ địa phương và doanh nghiệp. Quan trọng hơn, hội thảo còn khẳng định vai trò của phụ nữ trong phát triển kinh tế địa phương cùng chính quyền và doanh nghiệp. Dựa trên sản phẩm được chọn, các chị em được đào tạo kỹ năng tiếp thị và truyền thông, nền tảng thương mại phi truyền thống, cách sử dụng điện thoại thông minh để chụp ảnh sản phẩm và viết nội dung quảng cáo thu hút.
Cuối tiểu dự án, bốn mô hình nông nghiệp mới do phụ nữ dân tộc lãnh đạo được phát triển dựa trên kết quả khảo sát thị trường do chính họ thực hiện: (1) Trồng dứa hữu cơ; (2) Nuôi ong rừng; (3) Trồng gai; (4) Thu hoạch và chế biến mắc khén. Bên cạnh đó, mô hình canh tác và chế biến măng sạch sẵn có tại địa phương do phụ nữ lãnh đạo đã vạch ra một kế hoạch kinh doanh mới để nâng cao hiệu quả và kết nối với các đối tác kinh doanh mới. Các mô hình này đã được báo cáo với chính quyền địa phương và nhận được sự hỗ trợ và hướng dẫn của họ.
Sau khi dự án kết thúc, PanNature tiếp tục tìm kiếm thêm các nguồn tài trợ và cơ hội hợp tác để tiếp tục hỗ trợ các mô hình này, chẳng hạn như kết nối với nền tảng NTFP-EP tại Đông Nam Á. Hiện tại, PanNature đang có một dự án nhỏ khác tại xã Xuân Nha nhằm thúc đẩy giảm thiểu lượng rác thải trong canh tác và sản xuất nông nghiệp. Các hoạt động sẽ tiếp tục có sự tham gia và nâng cao năng lực cho các thành viên của Hội Phụ nữ xã.
Tiểu dự án được thực hiện cùng chương trình Phát triển sinh kế bền vững của PanNature cho các cộng đồng dân tộc thiểu số miền núi Tây Bắc Việt Nam. Trong chương trình này, PanNature đã thành lập 6 nhóm nông dân thích ứng với biến đổi khí hậu nhằm chuyển đổi sản xuất nông nghiệp theo hướng thân thiện với môi trường, kết nối theo chuỗi giá trị nông sản chất lượng cao, lồng ghép nông nghiệp thông minh vào kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội của xã. Trong dó, một nhóm nông dân thích ứng nằm ở xã Xuân Nha. Tiểu dự án đã giúp chương trình lồng ghép vai trò giới, thúc đẩy bình đẳng giới và trao quyền cho phụ nữ tại xã Xuân Nha, thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững của địa phương và góp phần tăng cường tình hữu nghị giữa Việt Nam và New Zealand. Sáng kiến ý nghĩa này đã được báo cáo và gây ấn tượng với Thủ tướng New Zealand trong chuyến thăm của bà đến Việt Nam vào tháng 11 vừa qua.
