Hệ thống khu công nghiệp (KCN) ở Việt Nam bắt đầu hình thành và phát triển mạnh từ những năm 1991 cùng với chính sách đổi mới kinh tế của đất nước. Cho đến tháng 6/2011, cả nước có 260 KCN ở 57 tỉnh thành, với tổng diện tích 72.000 hecta.

KCN tập trung chủ yếu ở các vùng trọng điểm kinh tế của Việt Nam: 124 khu (48%) ở phía Nam, 52 khu (20%) ở phía Bắc, và 23 khu (10%) ở miền Trung. Hầu hết các KCN có quy mô nhỏ, có diện tích dưới 200 hecta.

Sau 25 năm, hệ thống KCN đã có nhiều đóng góp tích cực cho những thành công về mặt kinh tế – xã hội của đất bước. Cho đến hết năm 2010, hệ thống KCN tạo ra hơn 1,6 triệu việc làm trực tiếp, chưa tính đến việc làm gián tiếp qua dịch vụ và hiệu ứng lan tỏa (Theo Nguyễn Bình Giang (2012). Tác động xã hội vùng của các khu công nghiệp ở Việt Nam. NXB Khoa học Xã hội). Các cộng đồng sống xung quanh các KCN có cơ hội chuyển đổi việc làm nông nghiệp sang các ngành nghề có thu nhập cao hơn.

Hệ thống KCN cũng mang lại nguồn thu ngân sách lớn cho nhiều tỉnh thành. Ví dụ, các KCN đóng góp 235 triệu đô-la Mỹ  trong năm 2005 và lên đến 350 triệu đô-la Mỹ năm 2010 cho ngân sách tỉnh Đồng Nai (chiếm 36% ngân sách năm 2010). Ở Vĩnh Phúc, nguồn thu từ KCN đóng góp tới khoảng 80% ngân sách.

Bên cạnh những đóng góp lớn cho mục tiêu tăng trưởng kinh tế trong những thập kỷ qua, việc phát triển hệ thống KCN cũng đòi hỏi có nhiều đánh đổi nhất định. Những hệ quả môi trường – xã hội đang dần bộc lộ, nhiều khi dẫn đến những xung đột lợi ích ở một số nơi liên quan đến tình trạng ô nhiễm từ hoạt động sản xuất, chế biến ở các KCN. Một số vụ việc điển hình như Vedan, Sonadezi Long Thành, … diễn ra trong thời gian gần đây cho thấy công tác quản lý môi trường ở các KCN đang đối mặt với nhiều thách thức. Cộng đồng người dân sống xung quanh các KCN đang phải gánh chịu hậu quả của quá trình phát triển nhưng chưa được đền bù một cách phù hợp.

View Khía cạnh môi trường – xã hội của hệ thống KCN Việt Nam in a larger map

Bản đồ trên đây minh họa các vấn đề môi trường, xã hội xung quanh hệ thống KCN Việt Nam qua phản ánh của báo chí trong những năm vừa qua (2007 – 2013). Quý vị độc giả có thể xem thông tin chi tiết ở từng địa điểm bằng cách nhấn chuột vào điểm đánh dấu. Chú giải:

• Màu đỏ: Ô nhiễm môi trường KCN
• Màu xanh nước biển: Chính sách, đầu tư, phát triển KCN
• Màu xanh lá cây: Các vấn đề khác

Một số nguồn tham khảo thêm:  

• Nguyễn Bình Giang (2012). Tác động xã hội vùng của các khu công nghiệp ở Việt Nam. NXB Khoa học Xã hội
• Quyền khởi kiện đòi bồi thường thiệt hại do hành vi vi phạm pháp luật môi trường ở Việt Nam
• Cổng thông tin Khu công nghiệp Việt Nam
• Trang tin điện tử Khu công nghiệp Việt Nam, Bộ Kế hoạch và Đầu tư