Sáng kiến minh bạch trong ngành công nghiệp khai thác (EITI) cung cấp cho các bên liên quan ở các quốc gia thực thi cơ hội thu thập và phân tích thông tin, qua đó có thể thúc đẩy việc xây dựng chính sách theo hướng tốt hơn nhằm giải quyết những thách thức liên quan đến quản trị tài nguyên thiên nhiên.
Theo một đánh giá được thực hiện gần đây sau 10 năm thực thi EITI, sáng kiến này chưa đạt được mục tiêu đề ra là thúc đẩy “sử dụng tài nguyên thiên nhiên một cách hiệu quả … cho mục tiêu tăng trưởng kinh tế bền vững, góp phần phát triển bền vững và xóa đói giảm nghèo”. Dựa trên những kinh nghiệm thực tiễn từ các quốc gia đã triển khai sáng kiến cùng với hai năm tham vấn rộng rãi, Hội đồng EITI Quốc tế đã thông qua Bộ Tiêu chuẩn EITI mới vào tháng 5 năm 2013. Bộ Tiêu chuẩn EITI thay thế các Quy tắc EITI, vốn chỉ tập trung chủ yếu ở khía cạnh minh bạch nguồn thu.
Bộ Tiêu chuẩn hướng tới mục tiêu biến EITI thành công cụ thúc đẩy cải thiện ngành công nghiệp khai thác thông qua yêu cầu Hội đồng các bên liên quan ở cấp quốc gia (MSG) kết nối việc thực hiện EITI với các ưu tiên cần giải quyết trong lĩnh vực khai khoáng. Ngoài ra, trong kế hoạch thực hiện EITI cũng cần xác định rõ quy trình báo cáo và các hoạt động khác cần thiết để đảm bảo đạt được những mục tiêu chính sách cụ thể. Hàng năm, MSG sẽ xem xét lại các tác động của việc triển khai EITI đối với công tác quản trị tài nguyên thiên nhiên của quốc gia và các mục tiêu đã xác định trong kế hoạch. Nếu thực hiện tốt, những bước tiến này sẽ giúp EITI được lồng ghép tốt hơn và trở thành một phần trong quá trình hoạch định chính sách quốc gia.
Bộ Tiêu chuẩn EITI hiện tại bao hàm những vấn đề ngoài nội dung minh bạch nguồn thu. Các thông tin về hiện trạng cơ bản như chính sách, pháp luật, chế độ tài chính, khoản thu không được báo cáo trong ngân sách, tổng khối lượng sản xuất và giá trị tương ứng cũng sẽ phải được đưa vào báo cáo EITI. Một số thông tin khác như đăng ký cấp phép cũng cần được cân nhắc công khai dưới hình thức trực tuyến thay vì chỉ đưa vào bản in báo cáo EITI như trước đây. Đối với các thông tin liên quan đến nguồn thu, Bộ Tiêu chuẩn EITI cũng đã tăng cường tính tổng thể với những yêu cầu công khai các khoản đóng góp hiện vật, thỏa thuận đổi hàng hay cơ sở hạ tầng, chi phí xã hội, nguồn thu từ vận chuyển và tất các các loại nguồn thu khác của chính phủ.
Nhìn chung, Bộ Tiêu chuẩn EITI yêu cầu công khai thông tin với mức độ chi tiết cao hơn, bao gồm cả sự chênh lệch số liệu giữa doanh nghiệp, cơ quan chính phủ và dòng thu; báo cáo ở cấp độ dự án và chuẩn hóa mẫu báo cáo đối với dữ liệu tài chính. Tiêu chuẩn cũng yêu cầu một cách tổng thể hơn về các thông tin liên quan đến doanh nghiệp nhà nước và những vấn đề ở cấp địa phương. Tiêu chuẩn cũng khuyến khích công khai thông tin về chủ sở hữu lợi ích (sẽ bắt buộc vào năm 2016), hợp đồng, và thông tin liên quan đến quản lý và sử dụng nguồn thu.
Trong khi EITI đang bước vào giai đoạn quan trọng, bao hàm rộng hơn về mức độ liên kết chính sách và hàng loạt vấn đề khác, Viện Giám sát Nguồn thu (RWI) nay đổi tên thành Viện Quản trị Tài nguyên Thiên nhiên (Natural Resource Governance Institute – NRGI) đã xây dựng bộ Hướng dẫn thực hiện Bộ Tiêu chuẩn EITI nhằm giúp các bên liên quan xác định xem Bộ Tiêu chuẩn EITI liên kết như thế nào đến các mục tiêu chính sách phù hợp nhất đối với lĩnh vực khai khoáng của các quốc gia và xây dựng các phương pháp công khai thông tin nhằm phản ánh thực trạng tốt nhất và hiệu quả nhất để phục vụ quá trình cải cách và giám sát.
Các thành viên MSG và các bên tham gia vào quá trình tham vấn nên sử dụng tài liệu hướng dẫn để (1) Xây dựng các mục tiêu và ưu tiên quốc gia để đưa vào kế hoạch EITI, (2) Cân nhắc về những thông tin cần thu thập, nguồn thu thập và định dạng, (3) Chuẩn bị các điều kiện đối chiếu, tham chiếu và các mẫu báo cáo, (4) Dự thảo báo cáo hoạt động thường niên (5) Đưa ra khuyến nghị về cải cách chính sách dựa trên kết quả phân tích dữ liệu EITI.
Hướng dẫn này cũng bổ sung các ghi chú hướng dẫn chính thức được Ban thư ký EITI Quốc tế ban hành về các chủ đề liên quan đến Bộ Tiêu chuẩn EITI. Do kinh nghiệm triển khai Bộ Tiêu chuẩn EITI ngày càng được bổ sung, Hướng dẫn này cũng sẽ được cập nhật để phản ánh những các kiến thức và thực tiễn mới nhất.
Trung tâm Con người và Thiên nhiên (PanNature) đã tiến hành dịch tài liệu hướng dẫn này sang tiếng Việt. Các lỗi, sai sót về mặt ngôn ngữ và nội dung tiếng Việt, nếu có, thuộc trách nhiệm của PanNature.
PanNature cũng xin chân thành cảm ơn Viện Quản trị Tài nguyên Thiên nhiên (NRGI) đã cho phép chúng tôi dịch tài liệu này sang tiếng Việt.
Mới quý vị đọc bản dịch tiếng Việt bộ Hướng dẫn trực tuyến:
- Tải bản điện tử bản dịch tiếng Việt Hướng dẫn này tại nature.org.vn
- Nguyên bản tiếng Anh tại revenuewatch.org/eitiguide
