Sau 10 năm thực hiện cơ chế giảm phát thải từ mất rừng, suy thoái rừng tại Việt Nam (REDD+), đến nay “tầm nhìn” về rừng đã chuyển dần trọng tâm từ “nhiều rừng hơn” sang “rừng tốt hơn”: Diện tích che phủ rừng của Việt Nam đã tăng lên đáng kể, góp phần giảm phát thải CO2, tăng cường trữ lượng carbon rừng… Tuy vậy, để ngăn chặn tình trạng mất rừng, suy thoái rừng, một trong những giải pháp cần chú trọng đó là tăng cường phát triển các mô hình sinh kế bền vững để tăng năng lực cho người dân, giúp họ tham gia thực sự vào việc giữ gìn, bảo vệ rừng.

Chất lượng rừng tốt hơn

Nhận thức được tầm quan trọng của rừng trong phòng chống và thích nghi với biến đổi khí hậu và lợi ích của thực hiện cơ chế Giảm phát thải từ mất rừng và suy thoái rừng (REDD+), từ năm 2009, Việt Nam trở thành một trong 9 quốc gia đầu tiên được lựa chọn thí điểm Chương trình REDD+ của Liên Hợp Quốc và cũng là một trong những quốc gia đầu tiên nhận được phê duyệt cho Đề xuất Sẵn sang thực hiện REDD+ thuộc Quỹ đối tác carbon trong lâm nghiệp của Ngân hàng Thế giới. Theo đó, nhiều hoạt động dự án REDD+ đã được các tổ chức quốc tế và trong nước thực hiện ở nhiều địa phương.

Đến nay, sau 10 năm chuẩn bị cho sự sẵn sàng và thực thi REDD+, Việt Nam đã đạt được những bước tiến lớn trong tăng cường năng lực cho các bên tham gia, thiết kế, chia sẻ lợi ích, bảo đảm an toàn và giám sát. Đặc biệt, cuối năm 2018, Việt Nam là quốc gia đầu tiên của khu vực châu Á – Thái Bình Dương được công nhận đủ điều kiện thanh toán cho các nỗ lực giảm phát thải dựa trên kết quả trong chương trình REDD+.

Chia sẻ việc thực hiện thí điểm REDD+ tại Việt Nam, bà Lâm Quỳnh Nhung – đại diện Văn phòng Ban chỉ đạo REDD+ Việt Nam cho biết, sau 10 năm thực hiện REDD+ tại Việt Nam, đến nay đã có những thay đổi căn bản về tầm nhìn và cách tiếp cận để khẳng định vai trò của rừng và ngành lâm nghiệp trong phát triển bền vững: Đã chuyển dần trọng tâm từ “nhiều rừng hơn” sang “rừng tốt hơn”; nhận thức sâu sắc hơn và thể chế hóa giá trị của rừng một cách toàn diện. Rừng không chỉ có gỗ mà còn nhiều giá trị trực tiếp và gián tiếp khác cần được quản lý và sử dụng hợp lý; đã tăng cường sự tham gia của khu vực tư nhân trong và ngoài ngành lâm nghiệp.

Cụ thể là doanh nghiệp tham gia bảo vệ rừng, hình thành các chuỗi cung ứng bền vững, bảo đảm phát triển nông nghiệp không còn là nguyên nhân gây suy thoái rừng; bảo đảm quyền sử dụng đất lâm nghiệp và rừng của cộng đồng sống trong và gần rừng, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số theo Luật Lâm nghiệp và tạo ra nhiều cơ hội sinh kế từ rừng cho các cộng đồng sống phụ thuộc vào rừng…

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, REDD+ Việt Nam cũng phải đối mặt với nhiều thách thức và tồn tại như việc lồng ghép các nội dung REDD+ và kết nối các hợp phần của hệ thống chính sách ngành lâm nghiệp, việc bảo đảm hài hòa mục tiêu REDD+ với các mục tiêu kinh tế – xã hội khác, hay sự phối kết hợp giữa các bên liên quan để đạt được mục tiêu chung còn nhiều khó khăn. Bên cạnh đó, người dân cũng chưa thực sự làm chủ, và tham gia trong thực hiện cơ chế giảm phát thải từ mất rừng và suy thoái rừng…

Cải thiện sinh kế bền vững cho người dân

Theo bà Vũ Thu Hiền – Trung tâm Nghiên cứu và phát triển vùng cao (CERDA), REDD+ được coi là một trong những sáng kiến quan trọng góp phần quản lý, sử dụng bền vững tài nguyên rừng thông qua các hoạt động bảo vệ diện tích rừng hiện có, bảo tồn đa dạng sinh học, nâng cao độ che phủ và giá trị của rừng, giảm phát thải khí nhà kính, thực hiện thành công Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh, Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu và Đề án tái cơ cấu ngành lâm nghiệp. Tuy vậy thực tế, kiến thức của người dân về quyền, về pháp luật trong việc tham gia REDD+ gần như không có nên trong hầu hết các cuộc họp bàn việc triển khai thực hiện REDD+, gần như không thu được ý kiến đóng góp trực tiếp của người dân. Bởi vậy, việc tham gia thực sự của người dân trong việc tham gia giữ gìn, bảo vệ rừng gần như bị hạn chế.

Để khắc phục tình trạng này, đồng thời cũng để chuẩn bị cho việc chính thức thực hiện REDD+ tại Việt Nam được thành công và có hiệu quả, một trong những đòi hỏi cấp thiết đó là cần cải cách mạnh mẽ về thể chế, cách làm, có các lớp bồi dưỡng để nâng cao năng lực, nhận thức cho người dân trong việc tiếp cận REDD+. Nếu không, sẽ không thể có sự tham gia thực chất của cộng đồng người dân trong công tác bảo vệ rừng.

Từ thực tiễn thiết kế và xây dựng cách tiếp cận hợp tác quản lý rừng thích ứng trong giảm phát thải từ mất rừng, suy thoái rừng tại xã Hương Nguyên, huyện A Lưới, Thừa Thiên Huế, ông Nguyễn Đức Tố Lưu (PanNature) cũng cho biết, các khu vực ưu tiên cho thực hiện REDD+ phần lớn là khu vực còn nhiều rừng tự nhiên tập trung ở các xã vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, cách xa khu dân cư, đời sống người dân còn nhiều khó khăn. Vì vậy, phát triển các mô hình sinh kế bền vững là một trong những biện pháp quan trọng trong việc ngăn chặn tình trạng mất rừng, suy thoái rừng.

Tuy nhiên, một thực tế hiện nay của người dân trong việc tiếp cận REDD+ là vấn đề quan tâm trước tiên không phải để bảo vệ rừng, mà là sẽ được hưởng lợi ích gì, có thể đáp ứng gì trong nhu cầu cuộc sống như ăn, ở, học hành, mang lại giá trị gì về kinh tế cho gia đình, con cái họ. Vì vậy, để người dân tham gia thực sự vào quá trình giữ và bảo vệ rừng, cần có hỗ trợ về sinh kế để tăng thu nhập, từ đó giảm tác động và áp lực lên rừng của người dân địa phương.

Nguồn: Đại biểu Nhân dân